TEKSTY CZY KSIĄŻKI?

Uczyć można nie tylko na książkach! Czytania równie dobrze można się uczyć na każdym dostępnym tekście. W zależności od indywidualnych zainteresowań być może idealnym tekstem do nauki czytania okażą się np. opakowania produktów spożywczych, marki samochodów, wiadomości na Messengerze czy stronach internetowych.
Tak więc kluczem do sukcesu okazuje się znalezienie takich tekstów, w takim formacie i tematyce, które zachęcą osoby z CCN do czytania!

TEMATYKA

Warto dać więc dostęp zarówno do książek, tekstów użytkowych, fantastyki, literatury faktu, tekstów przyrodniczych czy komiksów, zarówno w formie tradycyjnej (papierowej) jak i cyfrowej (Erickson, Koppenhaver, 2019). Ze względu na znacznie ograniczone doświadczenia życiowe osób z CCN prawdopodobnie spora grupa nawet nie ma świadomości, że mogłaby być zainteresowana jakąś tematyką, gdyż po prostu odpowiednie materiały nigdy nie zostały jej zaprezentowane.

 Dlatego ogromną rolę odgrywa prezentowanie użytkownikom AAC zróżnicowanych tekstów, aby mieli oni szansę znaleźć interesujące ich materiały.  Ważne jest także zadbanie o adekwatny dobór propozycji w stosunku do wieku. Niedopuszczalne jest bowiem proponowanie osobom dorosłym książek dla małych dzieci!

Dodatkową wartość będą stanowić teksty, których bohaterami są osoby z niepełnosprawnościami. Ważne jednak, aby niepełnosprawność była prezentowana nie jako główna cecha bohatera, a jako jeden z wielu elementów jego osobowości. Dzięki emu czytelnicy będą mogli się z nim utożsamiać i budować pozytywną ocenę samego siebie (Erickson, Koppenhaver, 2019). 

ZRÓŻNICOWANY POZIOM

Poziom złożoności i trudności tekstu powinien odpowiadać indywidualnym potrzebom i możliwościom czytelników. Należy zawsze zdawać sobie sprawę z tego, że poziom tekstów czytanych przez dorosłego na głos, a tych czytanych przez użytkowników AAC samodzielnie mogą się drastycznie różnić między sobą. Dlatego ważne jest aby osoby z CCN miały dostęp do tekstów na różnych poziomach, dobieranych w zależności od rodzaju realizowanej aktywności (czytanie uczestniczące, czytanie ze zrozumieniem, czy samodzielne czytanie). 

Osoby z CCN mają wystarczająco trudne życie, dobierając więc teksty, zwłaszcza do samodzielnego czytania, wybierzmy te, z którymi wiemy, że osoba sobie poradzi-
przeczyta je płynnie i ze zrozumieniem, wzmacniając swoje poczucie kompetencji, utrzymując chęć i motywację do czytania. (Erickson, Koppenhaver, 2019).

Mogą w tym pomóc:

1. Znaczne uproszczenie tekstu książki oryginalnej lub opracowanie jej w wersji obrazkowej.
2. Wykorzystanie powtarzalnej struktury tekstu.
3. Strategia kciuka.
4. Właściwy dobór materiałów i nasze propozycje.
5. Wykorzystanie technologii wspomagającej (AT) odczytującej tekst.

Znaczne uproszczenie tekstu książki oryginalnej lub opracowanie jej w wersji obrazkowej.

W sytuacji, w której  nastolatek albo osoba dorosła wciąż jest na wczesnym etapie nauki czytania i pisania i  samodzielnie potrafi wyłącznie opowiadać o obrazkach w trakcie czytania uczestniczącego  można opracować dla niego wersję wyłącznie obrazkową książki (dobranej adekwatnie do wieku i zainteresowań danej osoby). Analogicznie, osobom, które samodzielnie potrafią przeczytać wyłącznie można dostosować tekst oryginalny zapisując kluczowe dla zrozumienia treści i fabuły informacje bardzo prostym językiem.

Rozwiązaniem wyłącznie dla osób z bardzo ograniczonymi doświadczeniami z tekstem i/lub głęboką niepełnosprawnością intelektualną można przygotowywać książki ze zdjęciami bezpośrednio odnoszącymi się do ich doświadczeń. (Erickson, Koppenhaver, 2019). Przydatne w tym celu mogą okazać się programy takie jak Power Point, Tar Heel Reader, Book Creator, Pictello czy Kid in Story.
Rozwiązania tego nie zaleca się jednak w odniesieniu do osób o większych możliwościach poznawczych, którym należy wprowadzać teksty pisane i zróżnicowane tematycznie odnosząc się do normy wiekowej. 

Wykorzystanie powtarzalnej struktury tekstu.

Przy dostosowywaniu tekstów warto pamiętać, że prostsze do czytania ze zrozumieniem są teksty:

– opierające się na powtarzalnej sekwencji pytanie-odpowiedź,
– powtarzającą się i stopniowo rozszerzaną frazą,
– tekst z powtarzającą się frazą,
– tekst, w którym odpowiedź na pytanie jest sugerowana przez ilustrację.

Strategia kciuka.

Wyobraź sobie, że zaczynasz czytać skomplikowany tekst naukowy o fizyce kwantowej (lub innym znacznie odbiegającym od Twojego wykształcenia temacie). Zanim dobrniesz do końca pierwszego akapitu zastanawiasz się i sprawdzasz znaczenie co najmniej 3 słów. W połowie strony przestajesz już sprawdzać znaczenie nowych słów bo jest ich za dużo, a dochodząc do końca strony stwierdzasz, że nic z tego co przeczytałaś/eś nie rozumiesz i zostawiasz ten tekst z poczuciem totalnej klęski.
Tak właśnie mogą czuć się użytkownicy AAC, którym damy do czytania lub będziemy czytać zbyt trudny tekst. Dlatego chcąc uniknąć poczucia klęski i porażki w interakcji z tekstem, warto uczyć strategii kciuka, czyli liczenia na palcach w trakcie czytania nowych, nieznanych słów. Liczenie rozpoczynamy od małego palca w kierunki kciuka. Kiedy już do niego dojdziemy, sugerujemy czytelnikowi zmianę tekstu na inny.

Właściwy dobór materiałów i nasze propozycje.

Bardzo ważną umiejętnością pozwalającą uniknąć poczucia porażki w konfrontacji ze zbyt trudnym tekstem do samodzielnego czytania jest uczenie, aby najpierw, zanim zacznie się czytać, przeglądnąć książkę. Przeczytać kilka zdań, może stronę lub dwie i dopiero wtedy zdecydować, czy jest ona za łatwa, za trudna, czy w sam raz. Oczywiście, nigdy nie mówimy osobom z CCN, że jakiś tekst jest dla nich za trudny, ale proponujemy coś co wiemy, że bardziej odpowiada możliwościom tej osoby.

Wykorzystanie technologii wspomagającej (AT) odczytującej tekst.

Dla pewnej grupy osób z CCN samodzielne czytanie będzie zbyt skomplikowaną umiejętnością, w związku z czym nie będzie zupełnie atrakcyjne i angażujące, a już na pewno- przyjemne. Rozwiązaniem umożlwiającym odwzorowanie doświadczeń samodzielnego czytania jest obsługiwanie programów, które odczytują tekst.

Taka opcja jest już standardem programu Word (zakładka: Recenzja-> czytaj na głos). Można wykorzystać także audiobooki (w których podświetlany jest czytany aktualnie tekst)  czy książki czytane na You Tube’ie. Opcję odczytywania tekstu ma również program Tar Heel Reader, lub programy specjalistyczne, takie jak SuperNova, Dolphin Screen Reader, czy też syntezatory Speech2Go Ivona. 

NALEŻY UNIKAĆ!

Książek z animacjami i efektami dźwiękowymi, oraz książek z tekstem „przetłumaczonym” na symbole.

Te pierwsze, ze względu na wysoki poziom atrakcyjności animacji, oraz dźwięków, wprawdzie świetnie przykuwają uwagę i ułatwiają skupienie się na ekranie, zwłaszcza przy pierwszych próbach z czytaniem, to na dłuższą metę powinny być wyeliminowane, gdyż utrudniają skupienie się na tekście. (Erickson, Koppenhaver, 2019).

Erickson, K.A., Hanser, G., Hatch, P.,  Sanders, E., (2009), Research- based practice for creating access to the general curriculum in reading and literacy for students with sagnificant intellectual disabilities. Chapel Hill, NC: Center for Literacy abd Disability Studies, University of North Carolina.

Erickson, K., Koppenhaver, D., (2018), Visual attention to digital print in young girls with Rett Syndrom. Manuscript in preparation.

Erickson, K., Koppenhaver, D., (2019) Comprehensive Literacy for All. Teaching Students with Sagnificant Disiabilities to Read and Write, Paul.H. Brookes Publishing Co.