W przeszłości postulowano, aby wprowadzanie komunikacji wspomagającej i alternatywnej rozpoczynać od nauki wybierania z konkretów, następnie zdjęć a dopiero na końcu z symboli.

Co więcej, próbując łączyć cele terapii widzenia i wprowadzanie komunikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC) u osób z problemami wzrokowymi tej grupie Użytkowników AAC proponowano wykorzystanie symboli przestrzenno-dotykowych. 

Jednak, czy myśląc o głównym celu AAC jakim jest autonomia, czy wciąż możemy uważać, że jest to najbardziej odpowiednie rozwiązanie?

Wykorzystanie symboli przestrzenno- dotykowych (przedmiotów lub ich fragmentów) do komunikacji wymaga od użytkownika skoordynowania umiejętności z zakresu motoryki małej i przetwarzania sensorycznego. Mózg jest w stanie prawidłowo rozpoznać przedmiot tylko i wyłącznie dzięki intencjonalnym ruchom dłoni i palców po powierzchni przedmiotu (Porter,2019).

Przykładowo,  jeśli włożymy w ręce osoby, która ma zamknięte oczy jakiś przedmiot to nie rozpozna go ona, gdyż jej mózg otrzyma tylko informację o ciężarze i temperaturze przedmiotu. Jeśli druga osoba będzie poruszać jej rękami po powierzchni tego przedmiotu, dostanie wyłącznie ogólną informację o jego fakturze. Pełne informacje otrzymujemy wyłącznie dzięki aktywnej manipulacji.

Niewiele osób z niepełnosprawnością sprzężoną,  złożonymi potrzebami komunikacyjnymi (CCN) i zaburzeniami korowymi (CVI) ma wystarczające umiejętności w zakresie motoryki małej, aby móc samodzielnie manipulować i aktywnie poznawać przedmioty dotykiem. (Burkhart i in. 2004, Porter, 2019).

Dotyk partnera komunikacyjnego na ręce (przy pracy „ręka na rękę”) może być tak silnym bodźcem dla układu nerwowego użytkownika AAC, że będzie on interpretowany jako sygnał alarmowy, uniemożliwiając odczucie i przetworzenie bodźców pochodzących z sygnałów przestrzenno- dotykowych. 

Użytkownik AAC może również doświadczać trudności w jednoczesnym przetwarzaniu bodźców wzrokowych, słuchowych, dotykowych, poznawczych i społecznych w sytuacji komunikacyjnej.

Co więcej, kolejną ważną regułą, o jakiej warto pamiętać jest zasada „jednego trudnego zadania na raz” (Burkhart, 2008, Gardner-Fox, 2014).   Oznacza to, że jeśli zależy nam na tym aby osoba mogła przekazywać jak najbardziej rozbudowane komunikaty, ruchy do obsługi pomocy komunikacyjnej muszą być dla tej osoby jak najprostsze, jak najszybsze do wykonania i jak najmniej obciążające fizycznie, aby redukować wpływ zmęczenia i pomyłek wynikających z niewystarczającej precyzji ruchów lub trudności sensorycznych na jakość i efektywność komunikacji .  (Beukelman, Mirenda, 2013).

Należy więc unikać łączenia celów związanych z komunikacją z celami fizjoterapeutycznymi, z zakresu terapii ręki czy też terapii widzenia. Są to obszary, które należy rozwijać równolegle; w komunikacji bazując na aktualnych możliwościach i potrzebach. (Beukelman, Mirenda, 2013, Porter, 2019, Roman-Lantzy, 2019). 

Tak więc jeśli w ramach terapii widzenia dana osoba dopiero uczy się rozpoznawać w dostosowanych warunkach konkrety (nowa umiejętność), te same konkrety nie mogą zostać wykorzystane jako narzędzie do komunikacji (tylko jedno trudne zadanie na raz!).

Zawsze musimy pamiętać również, że głównym celem AAC jest AUTONOMIA, czyli umożliwienie zaspokojenia potrzeb komunikacyjnych w sposób jak najbardziej niezależny, efektywny, dokładny, społecznie akceptowany i z jak największą ilością osób, aby rozumieć i być zrozumianym (Porter, 2019)

Dlatego rozważając czy danemu Użytkownikowi AAC warto wprowadzać symbole przestrzenno-dotykowe zastanów się:

1. Jakie możliwości ruchowe rąk ma dany Użytkownik AAC w różnych pozycjach, i na ile jest w stanie funkcjonalnie eksplorować i manipulować przedmiotem.
2. Jakie są aktualne możliwości wzrokowe Użytkownika AAC (jak odbiera i przetwarza obraz). Jeśli to możliwe skonsultuj się z terapeutą widzenia i zapytaj o to jakie umiejętności wzrokowe są już opanowane a jakie są cele, nad którymi Użytkownik AAC aktualnie pracuje. Dopytaj również o sposób prezentowania przedmiotu, czas prezentacji jak również warunki w jakich element wzrokowy powinien być prezentowany.
3. Zastanów się jakich słów potrzebuje Użytkownik AAC. O to samo zapytaj rodziców i innych terapeutów pracujących z tą osobą. Pamiętaj o tym, że budując autonomię dajemy dostęp do rozbudowanych systemów językowych.
   Czy te wszystkie słowa uda się pokazać na symbolach przestrzenno-dotykowych?
4. Jeśli na poprzednie pytanie odpowiedź brzmiała „tak” spróbuj oszacować gabaryt takiej pomocy komunikacyjnej. Czy będzie ona na tyle poręczna i mobilna aby Użytkownik AAC mógł mieć ją cały czas przy sobie i wykorzystywać ją w różnych sytuacjach?
5. Jeśli na poprzednie pytanie odpowiedź brzmiała „tak” pamiętaj, że AAC język a więc zestaw symboli i reguł ich łączenia. Pomyśl o tym w jaki sposób mając do dyspozycji symbole przestrzenno-dotykowe Użytkownik AAC będzie mógł samodzielnie nie tylko zainicjować rozmowę, ale również nawigować po systemie i tworzyć dłuższe wypowiedzi.
6. Jeśli na choć jedno z pytań odpowiedź brzmiała „nie” warto rozważyć wykorzystanie alternatywnych metod dostępu.

Beukelman, D.R., Mirenda, P. (2013), Augmentative &Alternative Communication, Paul.H. Brookes Publishing Co., London 

Burkhart, L., Gardner- Fox, D., Hanser and Wagner (2004) Two switch to Success: Access for children with severe physical and/ or multiple challenges.

Gardner-Fox, D., (2014)The Balancing Act, 

Gardner-Fox, D., (2013) When you need your hands to help

Porter, G (2019) Pragmatic Organization Dynamic Display Communication Books, Advanced WorkshopRoman- Lantzy (2019) Cortical Visual Impairment: An Approach to Assessment and Intervention, AFB Press