AAC- symbole czy język?

„Jakie symbole będą najlepsze?”, „Jakie symbole wprowadzać dziecku na początek?”, „Potrzebuję zastawu początkowych symboli, poratujecie?”

Kojarzycie te pytania?

Bardzo często pojawiają się na różnego rodzaju grupach internetowych.

Możecie zapytać się w duchu i co w tym złego?
Oddychajcie, spokojnie! Nie mam nic przeciwko symbolom!

Chcemy jednak zadać Wam pytanie do przemyślenia.

Czy przypadkiem nie utknęliśmy w tej  bardzo dużej i szerokiej dyskusji na temat wyższości jednych symboli nad z drugimi? Tym który symbol lepiej odzwierciedla jakieś słowo, aby łatwiej było ten symbol “rozpoznać”?
Dyskusji, która powoduje, że bardzo  mocno skupiamy się na rozważaniach tylko o wizualnej.

W generAACji od zawsze jednak mówimy, że w komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC) nie chodzi o pojedyncze symbole. Myślimy o takim  zbudowaniu systemu z symboli, dzięki któremu zapewnimy taki dostęp do języka, że możliwe będzie prowadzenie rozmowy. Na różne tematy. Z wykorzystaniem różnych funkcji, czyli i z możliwością komentowania, zadawania pytań, narzekania czy dogadywania się nawet gdy rozmowa się posypie.

Kaczmarek definiował język jako “system symboli i reguł ich łączenia”.
Tak więc słowa są symbolami niezależnie czy wypowiedziane, napisane. Przedstawione za pomocą PCSów, symboli Mówika, MAKATONu czy jakiejkolwiek innej bazy.
Słowa są symbolami, zatem zawsze ich znaczenie stanowi pewnego rodzaju umowę między nami. Umowę, której uczymy się dzięki doświadczeniom używania słów w różnym kontekście, dzięki czemu budujemy ich rozumienie- nadajemy znaczenia symbolom. 

Dlatego Użytkownik AAC nie potrzebuje od razu umieć rozpoznawać obrazu graficznego aby móc mieć wprowadzane słowa-symbole!  

Potrzebuje on za to doświadczeń, w których inne osoby w jego otoczeniu będą używały jego symboli i słów mówionych w różnych kontekstach, tak aby zbudować rozumienie co dany obrazek oznacza-jakiego słowa jest odzwierciedleniem. 

Dlatego nigdy  nie testujemy, czy osoba jest „gotowa” na wprowadzenie symboli bo je „rozpoznaje”!

Faktem jest jednak to, że w procesie diagnozy potrzebujemy dobrać taką bazę symboli, która będzie najłatwiejsza percepcyjnenie do zobaczenia i a symbole będą najłatwiejsze do rozróżnienia między sobą. To jest jedyne kryterium doboru symboli rozumianych jako symbole graficzne!

Adekwatnie sformułowane pytanie nie nie brzmi już „Jakie symbole wprowadzać na początek?”, tylko „Do jakiego poziomu złożoności języka dać dostęp?”.

Aktualnie wiemy już, że za nabywaniem umiejętności korzystania z języka wspomaganego symbolami graficznymi — systemu AAC w postaci książki do komunikacji czy komunikatora- stoją dokładnie te same zasady i reguły, jakie stoją za procesem nabywania mowy, a rozwój umiejętności językowych i komunikacyjnych z wykorzystaniem AAC odzwierciedla w swoim przebiegu proces rozwoju mowy.

Innych słów, funkcji i struktur językowych potrzebuje półtoraroczniak, innych trzylatek. Zupełnie inaczej mówi trzynastolatek a język trzydziestolatka to zupełnie inna sprawa. Analogicznie potrzebujemy myśleć o rozwoju systemów użytkowników AAC. Jako o „języku, który rośnie razem z Użytkownikiem”. 

Od czego w takim razie zacząć? Najogólniej można powiedzieć, że w swojej pomocy komunikacyjnej Użytkownika AAC będzie potrzebował:

1. Słów, które odzwierciedlają to, co ta osoba już komunikuje- przekazuje swoim zachowaniem.
   Chociaż mogą to być to komunikaty zrozumiałe dla części partnerów komunikacyjnych, nie chcemy zatrzymywać się wyłącznie na tym etapie. Chcemy dać sposób bardziej abstrakcyjnego-językowego wyrażenia tego samego. Takie rozwiązanie jest nie tylko rozwojowe, ale także pozwala Użytkownikom AAC być rozumianymi w relacji z tymi partnerami komunikacyjnymi, którzy nie są w stanie zrozumieć komunikatów przekazywanych zachowaniem.
2. Słów, które dotyczą codziennego kontekstu życiowego  i ważnych dla Użytkowników AAC tematów, o których nie da się porozmawiać wyłącznie z wykorzystaniem zachowania. Tak więc słowa dostępne w pomocy komunikacyjnej mają wypełniać lukę między tym co Użytkownik AAC rozumie, a tym co jest w stanie przekazać za pomocą dostępnych sobie na “tu i teraz” sposobów komunikacji!
3. Słów, które wspierają rozumienie zwłaszcza w tych tematach kontekstach, w których Użytkownik AAC aktualnie doświadcza trudności w zakresie rozumienia.
4. Słów stanowiących kod językowy obowiązujący w  danej rodzinie i wpisujących się w naturalne wzorce interakcji. To bardzo ważne zarówno z poziomu językowego jak i emocjonalnego i relacyjnego, aby móc brzmieć dokładnie tak samo jak inni członkowie rodziny, A nie sztucznie bo tego „wymaga” poprawna  i oficjalna polszczyzna.
5. Słów adekwatnych do wieku, odzwierciedlające zainteresowania i osobowość Użytkownika AAC.
6. Słów umożliwiających radzenie sobie z codziennymi, autentycznymi, wyzwaniami komunikacyjnymi, z którymi Użytkownik AAC realnie spotyka się w swoim życiu. Indywidualna pomoc komunikacyjna ma być więc takim narzędziem, dzięki któremu będzie mógł porozmawiać w tych sytuacjach, w których na ten moment nie ma jak tego zrobić, a są to sytuacje i konteksty typowe dla osoby w tym wieku.
7. Słów, które umożliwią realizację różnych funkcji językowych, czyli zarówno proszenie, komentowanie, pytanie, narzekanie, mówienie emocjach, opowiadanie historii prawdziwych, wymyślonych oraz żartów itd.
8. Słów, które będą umożliwiały łączenie różnych słów ze sobą, czyli słów rdzeniowych.
   
   

I choć czytając o tych 8 filarach słownictwa mogą pojawić się wątpliwości, czy Użytkownicy AAC będą w stanie zrozumieć tyle słownictwa. Ale w tym miejscu chciałabym powołać się na Erickson i Koppenhaver’em (2020) o tym,  że “bez dostępu do języka osoby ze złożonymi potrzebami nie mogą rozwinąć swojego potencjału i pokazać swojej autentycznej wiedzy o świecie. Dlatego zanim zaczniemy oceniać czyjeś możliwości i wyrokować  o potencjalne potrzebujemy najpierw zapewnić dostęp do języka w indywidualnej pomocy komunikacyjnej a następnie nastawić się na proces stosowania wspomaganego przekazu językowego aby zbudować wystarczające rozumienie, które dopiero umożliwi ekspresję”.

Więcej o doborze słownictwa znajdziecie tutaj: