Modelowanie – co to takiego?

„Dziecko, ucząc się mówić, samodzielnie wybiera słowa, których chce użyć, z szerokiego repertuaru słów, które słyszy lub widzi w codziennych sytuacjach. Dziecko korzystające z AAC będzie niezależnie wybierać słowa tylko spośród tych, które inni ludzie wybrali i modelowali mu w dostępny dla niego sposób” (Porter, Kirkland 1995).

Strategia modelowania polega na rozwijaniu interakcji z dzieckiem, budowaniu rozumienia języka i komunikacji przez jednoczesne wykorzystywanie mowy i wskazywanie na systemie dziecka (lub systemie podobnym)  odpowiadających słowom symboli i ich połączeń. Jest to dostarczanie dziecku jak największej liczby przykładów wykorzystania jego pomocy komunikacyjnej w codziennych sytuacjach komunikacyjnych (Van Tatenhove, 2009).

Każda osoba, aby komunikować się efektywnie za pomocą AAC, potrzebuje doświadczyć autentycznych przykładów przekazywania wiadomości za pomocą jej systemu, w jej naturalnym środowisku. Dotyczy to nie tylko słownictwa, lecz także umiejętności społecznych, operacyjnych i strategicznych (Porter, 2019).

W literaturze i praktyce anglojęzycznej występuje kilka podejść mających wspólne, kluczowe założenie: zanim zaczniemy oczekiwać ekspresji, należy zrozumieć, jak ważne jest podkreślanie roli modelowania i budowania solidnej bazy biernego rozumienia języka opartej na systemie komunikacyjnym użytkownika. Będą to Aided Language Stimulation (Goossens, Crain, Elder, 1992), The System for Augmenting Language (Romski, Sevcik, 1992) oraz Natural Aided Language (Cafiero, 1998).

Potwierdzenie skuteczności tego podejścia znajdujemy w badaniach naukowych[i], a od 2018 roku modelowanie jest uznane za praktykę opartą na dowodach (Lynch, McCleary, Smith, 2018).

Jakie są trzy sytuacje do modelowania?

1. Modelować możemy wtedy, kiedy widzimy, że osoba ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi przekazuje nam coś swoim zachowaniem.
2. Mówimy do użytkownika i jednocześnie pokazujemy na jego książce. Modelujemy o tym, co sami robimy, co czujemy, co chcielibyśmy przekazać naszemu rozmówcy. Mówimy o tym, w jaki sposób posługujemy się jego pomocą komunikacyjną.
3. Modelujemy też komunikaty, które z dużym prawdopodobieństwem użytkownik mógłby chcieć nam powiedzieć. Nigdy nie wiemy tego z całkowitą pewnością. Obserwujemy i szukamy potwierdzenia w zachowaniu naszego rozmówcy.

Kiedy zaczynać modelowanie? Im wcześniej, tym lepiej, ale nigdy nie jest za późno! Jeżeli przypuszczamy, że nasze dziecko może nie rozwijać mowy w prawidłowy sposób (diagnoza genetyczna, obciążony wywiad, trudności w kontakcie itp.), proces wprowadzania możemy zaczynać już między 6. a 9. miesiącem życia (Drager, Light i McNaughton, 2010).

Wybór obszarów, w których będziemy modelować

Tak naprawdę modelować możemy na każdy temat.

Przede wszystkim powinniśmy obserwować i wykorzystywać naturalnie pojawiające się sytuacje i inicjatywy komunikacyjne użytkownika AAC! Modelowanie w kontekście ma ogromną przewagę nad tworzeniem w gabinecie zabaw i aktywności udających prawdziwe życie. Dziecko jest emocjonalnie zaangażowane, widzi, jak w takiej sytuacji używają systemu inne osoby, może zrozumieć, że to, co się dzieje, dotyczy realnych problemów.

Wiele jest w naszym życiu sytuacji nieprzewidzianych, zaskakujących, które przykuwają uwagę innych. Wykorzystaj spontanicznie te momenty do modelowania! Kiedy wyrobimy sobie nawyk modelowania, automatycznie zwolnimy też tempo naszej mowy i częściej będziemy wybierać słowa kluczowe, przez co przekaz werbalny stanie się prostszy do przyswojenia przez rozmówcę.

Jak dobrze modelować AAC?

Na początek wyobraź sobie, że chcemy nauczyć kogoś nowego języka. Modelujemy tak, aby rozumiał, co do niego mówimy, i sam potrafił tego użyć w mowie czynnej. Jeżeli chcemy osiągnąć sukces, musimy robić to regularnie.

Załóż, że nie wiesz, co chce powiedzieć druga osoba! W przygotowanej pomocy daj dostęp do dużej liczby słów – nie wiesz, kiedy osoba może chcieć ich użyć.

Na początku reaguj na każde wskazanie symbolu przez użytkownika, nawet jeśli wydaje Ci się ono zupełnie przypadkowe i nieintencjonalne. Pamiętaj, że dzieci budują rozumienie słów przez ich użycie. Dlatego powtórz dokładnie to, co osoba wskazała, i dodaj „o jedno słowo więcej”. Na przykład osoba pokazuje symbol „bańki”, a Ty modelujesz: „chcesz + bańki”. Nie modeluj każdego słowa, które wypowiadasz – zwłaszcza na początku skup się na słowach kluczowych!

---

[i] Modelowanie to skuteczna technika wspierania osób w różnym wieku i z różnym stopniem niepełnosprawności w komunikacji za pomocą symboli (Sennott, Light, McNaughton, 2016; Barton, Sevcik, Romski, 2006; Beck, Stoner, Dennis, 2009; Binger, Light, 2007; Bruno, Trembath, 2006; Cafiero, 2001; Dada, Alant, 2009; Drager, Postal, Carrolus, Castellano, Gagliano, Glynn, 2006; Goossens, 1989; Harris, Reichle, 2004; Jonsson, Kristofferson, Ferm, Thunberg, 2011; Romski, Sevcik, Robinson, Backerman, 1994; Romski, Sevcik, Robinson, Mervis, Bertrand, 1995).

---

Korekta tekstu: Martyna Góralewska

Fragment tekstu. który pierwotnie ukazał się w Terapii Specjalnej.