Rozbudowany system językowy – co to takiego?

Założenia wspomaganego przekazu językowego mówią, że aby modelować język trzeba użyć narzędzia, które zawiera wszelkie niezbędne słowa i zwroty. Rozbudowany system językowy, bo o nim mowa, jest dość zagadkowym bytem… Przeczytaj ten tekst, aby rozwiać swoje wątpliwości!

Dobre narzędzie do komunikacji

Narzędzie do komunikacji poza tym co bliskie doświadczeniu (nazwy osób, miejsc, ulubionych aktywności), ma rozwijać i język, i myślenie. Potrzebujemy więc dać dostęp do systemu, który zawiera pewną gamę słownictwa rdzeniowego, które łączone z pojęciami z pierwszej grupy słów pozwoli na budowanie własnych, znaczących wypowiedzi. Idea SNUG (ang. Spontaneus Novel Utterance Generation – spontanicznego tworzenia nowych wypowiedzi) oznacza, że system musi być na tyle elastyczny i pojemny, że Użytkownik AAC jest w stanie przekazać swoją autentyczną myśl. Umieszczanie osobno poszczególnych słów pozwala skonstruować wiadomość, jakiej wcześniej dana osoba nigdy nie wypowiedziała!

Przykład: System zawiera frazę “Ja chcę jeść”. Nie ma dostępu do słowa “jeść” jako pojedynczego pojęcia. Można wyrazić jedynie prośbę. Trudno powiedzieć, że nie chcę tego robić, zapytać o coś, skomentować, że je ktoś inny. Rozbudowany system językowy daje dostęp do podstawowych czasowników i pozwala łączyć je w dłuższe wypowiedzi, zawiera także partykułę “nie”.

Idealne narzędzie do komunikacji nie istnieje! Nigdy w jednym systemie nie będziemy mieć wszystkich słów dostępnych w spontanicznym mówieniu. Nigdy, jeśli dana osoba nie posługuje się pismem.

Ważnym celem dostępnej edukacji jest zindywidualizowana nauka pisania i czytania. Pomoce komunikacyjne – elektroniczne czy papierowe – powinny zawierać tablice do literowania, klawiatury, alfabet.

W poszukiwaniu wystarczająco dobrego narzędzia potrzebujemy przetestować parę urządzeń, by dać sobie szansę na sprawdzenie, czy określone narzędzie i metoda dostępu są w ogóle możliwe do wykorzystania.

Różne funkcje komunikacyjne

Wiemy już że znaczącym utrudnieniem, jeśli chodzi o stosowanie wspomaganego przekazu językowego jest ograniczoność narzędzi do komunikacji. Ważne aby papierowa książka czy tablet umożliwiały zbudowanie różnorodnych komunikatów.

Poza analizą słownika, dobrą wskazówką tu jest spojrzenie na potrzeby samego użytkownika oraz rozwojowe nakreślenie obszarów, w jakich się z nim komunikujemy.

Sytuacja 1: dziecko potrafi mówić prostymi, jednowyrazowymi zwrotami; zachowaniem oraz prozodią i gestykulacją dodaje sens swoim słowom. “Auto” może być komunikatem pytającym, nazwaniem, zachwytem, prośbą o podanie lub zwróceniem uwagi na usterkę.

Sytuacja 2: Dziecko, które nie posługuje się mową potrzebuje dokładnie takiej samej stymulacji, jak komunikatywny dwu-trzylatek. Za pomocą wprowadzenia określonych zwrotów, będzie mieć szansę na wyrażenie celu komunikacji. Zwykle to więcej niż “ja chcę”!

Część funkcji komunikacyjnych może być dla nas łatwa do uchwycenia, nawet jeśli możemy polegać tylko na samej obserwacji zachowania Użytkownika AAC. Część funkcji będzie jednak niedostępna, zwłaszcza dla użytkowników o ubogiej mimice, z większymi ograniczeniami ruchowymi.

Warto zastanowić się, czy narzędzie daje dostęp do komunikatów i fraz wyrażających następujące funkcje:

• odmawianie
• proszenie o przedmiot, osobę, aktywność,
• witanie się i żegnanie,
• zgłaszanie dyskomfortu,
• proszenie o pomoc,
• ekspresja emocji,
• zadawanie pytań,
• opowiadanie (o faktach),
• wyobrażanie sobie czegoś, zmyślanie, udawanie,
• żartowanie,
• przedstawianie się,
• opisywanie,
• negocjowanie,

Lista ta nie jest zamknięta. Warto spojrzeć rozwojowo na funkcje komunikacji – część z nich pojawia się wcześniej, część rozwija z upływem czasu. Zdecydowanie jednak nie jesteśmy tu ograniczeni do proszenia i “Ja chcę”!

Aby odświeżyć wiedzę o funkcjach komunikacji, odwiedź naszą platformę webinarową!

Rozbudowany system językowy – co dokładnie zawiera

Rozbudowany system językowy powinien zawierać:

• słowa rdzeniowe i szczegółowe (ang. core and fringe vocabulary);
• gotowe frazy, zwroty do szybkiej komunikacji,
• słownictwo umożliwiające realizowanie różnych funkcji komunikacyjnych,
• różne części mowy,
• dostęp do alfabetu bądź klawiatury.

Ponadto, system powinien mieć zaplanowane zasady organizacji słownictwa. Jest to ważne ze względu na planowanie ruchu i uczenie się korzystania z systemu. Sensowne rozplanowanie symboli jest istotne także w kontekście dodawanie do niego nowego słownictwa. Aby system był zawsze aktualny, ostatnią cechą rozbudowanych systemów jest ich bieżąca ewaluacja (Zangari, 2021).

Bibliografia:

Zangari, C. (2021). PrAACtical Questions: “What Does a Robust AAC System Look Like? Dostęp 22.05.2025 na: https://praacticalaac.org/praactical/praactical-questions-what-does-a-robust-aac-system-look-like/

Hartmann, A. (bd.). 4 things every AAC system needs. Dostęp 10.05.2025 na: https://www.assistiveware.com/learn-aac/select-a-balanced-aac-system